Xóa mù chữ cho người dân ở vùng cao Mường Lý

Giữa trập trùng núi non vùng cao xứ Thanh, khi những bản làng ở xã vùng cao Mường Lý (Thanh Hóa) đã chìm vào màn sương lạnh, ánh đèn trong các lớp học ban đêm vẫn bền bỉ tỏa sáng. Ở đó, nhiều người lớn học chữ, và hành trình phổ cập giáo dục, xóa mù chữ được gìn giữ như một nỗ lực không để ai bị bỏ lại phía sau.

Nỗ lực mở lớp dạy chữ

Mường Lý là xã đặc biệt khó khăn, nằm ở vùng cao phía Tây tỉnh Thanh Hóa, địa bàn rộng, địa hình hiểm trở, chia cắt mạnh bởi núi cao, khe sâu và suối lớn. Dân cư chủ yếu là đồng bào dân tộc thiểu số, trong đó người Mông chiếm số đông, còn lại là người Thái, Mường và một số dân tộc khác. Toàn xã có trên 1.000 hộ dân với hơn 5.600 nhân khẩu, đời sống kinh tế chủ yếu dựa vào nương rẫy, tự cung tự cấp.

Khí hậu khắc nghiệt, mưa lớn, bão và hoàn lưu bão thường xuyên gây lũ ống, lũ quét, sạt lở đất đá khiến Mường Lý trở thành một trong những địa phương có rủi ro thiên tai cao của tỉnh. Nhiều bản nằm xa trung tâm, giao thông đi lại khó khăn, việc tiếp cận hạ tầng và dịch vụ công, đặc biệt là giáo dục, gặp không ít trở ngại.

Trong bối cảnh ấy, việc duy trì sĩ số học sinh, huy động trẻ ra lớp hay tổ chức các lớp xóa mù chữ cho người lớn luôn là bài toán nan giải. Không ít gia đình còn tư tưởng cho con nghỉ học sớm để phụ giúp việc nhà, lên nương rẫy; một bộ phận người lớn chưa thực sự coi trọng việc học chữ.

Hai học viên tiêu biểu của lớp xóa mù chữ trên đỉnh Sài Khao là Thào Thị Chu và Vàng A Chở. Họ đã ngoài 30 tuổi, từng bỏ học từ nhỏ, nay kiên trì đến lớp mỗi buổi tối, học đọc, viết và tính toán cơ bản, trở thành tấm gương cho nhiều người trong bản.

Theo bà Vy Thị Thầm - Chủ tịch Hội Liên hiệp Phụ nữ xã Mường Lý, phụ nữ và trẻ em gái là nhóm chịu nhiều thiệt thòi nhất khi điều kiện học tập còn hạn chế. “Nhiều chị em trước đây không biết chữ, ngại tiếp xúc, ngại tham gia sinh hoạt cộng đồng. Khi được vận động đi học, biết đọc, biết viết, họ tự tin hơn rất nhiều”, bà Thầm chia sẻ.

Cũng theo bà Thầm, từ thực tế đó, Hội Phụ nữ xã phối hợp chặt chẽ với Tổ công tác Biên phòng xã Mường Lý - Đồn Biên phòng Pù Nhi (Ban Chỉ huy Bộ đội Biên phòng Thanh Hóa), tổ chức các lớp học xóa mù chữ ngay tại các bản xa, giúp những học viên như Thào Thị Chu và Vàng A Chở có thể đến lớp thuận tiện, bất chấp đường núi hiểm trở.

Ông Quách Văn Tùng - Phó Chủ tịch UBND, kiêm Giám đốc Trung tâm học tập cộng đồng xã Mường Lý, cho hay: Hiện nay, xã có 1 trường PTDTBT-THCS, 2 trường tiểu học và 2 trường mầm non với tổng cộng 86 lớp học, phục vụ 1.780 học sinh và trẻ mầm non. Đội ngũ cán bộ, giáo viên, nhân viên gồm 151 người, trong đó có 7 nhân viên phục vụ. Dù còn thiếu thốn về cơ sở vật chất và đội ngũ, mạng lưới trường lớp cơ bản đáp ứng được nhu cầu học tập của con em các bản làng.

Chính quyền và đoàn thể đồng hành

Xác định phổ cập giáo dục, xóa mù chữ (PCGD-XMC) là nhiệm vụ chính trị trọng tâm, từ tháng 8/2025, Ban Chỉ đạo PCGD-XMC xã Mường Lý đã được kiện toàn cho giai đoạn 2025 - 2030. Các kế hoạch trung hạn và hằng năm được xây dựng cụ thể, bám sát điều kiện thực tế của từng thôn bản.

Công tác tuyên truyền được triển khai linh hoạt, phù hợp đặc thù vùng cao. Ngoài hệ thống văn bản chỉ đạo, xã tăng cường tuyên truyền thông qua họp bản, sinh hoạt đoàn thể, già làng, trưởng bản và người có uy tín. Thông điệp “học để thoát nghèo, học để thay đổi cuộc sống” được truyền tải kiên trì, bền bỉ.

Ông Quách Văn Tùng, cho biết: “Với địa bàn rộng, dân cư phân tán, chúng tôi phải tổ chức các lớp học rất linh hoạt, thậm chí phải tổ chức lớp ban đêm. Mục tiêu là tạo điều kiện thuận lợi nhất để người dân tham gia học chữ”. Lớp ban đêm trên đỉnh Sài Khao được tổ chức nhờ sự phối hợp chặt chẽ giữa Trung tâm học tập cộng đồng, Hội Phụ nữ xã và Tổ công tác Biên phòng xã Mường Lý - Đồn Biên phòng Pù Nhi, đảm bảo an toàn cho học viên khi di chuyển trong đêm.

Những lớp học ban đêm trên đỉnh Sài Khao trở thành hình ảnh quen thuộc. Sau một ngày lao động vất vả, nhiều người lớn vẫn đến lớp học đọc, học viết, học tính toán cơ bản. Ánh đèn điện giữa núi rừng không chỉ soi sáng trang vở, mà còn thắp lên khát vọng vươn lên thoát nghèo.

Học viên Thào Thị Chu kể, mỗi buổi tối đi bộ lên lớp, chị cảm thấy mệt nhưng niềm vui khi biết viết tên mình, đọc được tờ giấy thông báo của xã khiến chị quên hết khó khăn. Còn anh Vàng A Chở thì tự hào khi lần đầu tiên có thể ghi chép đầy đủ nội dung bài học, chuẩn bị cho việc làm giấy tờ cá nhân sau này.

Nhờ sự vào cuộc đồng bộ của cả hệ thống chính trị, kết quả PCGD-XMC năm 2025 của Mường Lý ghi nhận nhiều chuyển biến tích cực. 100% trẻ 5 tuổi được huy động đến trường, học 2 buổi/ngày và hoàn thành chương trình mầm non. Phổ cập giáo dục tiểu học đạt mức độ 3 với 100% trẻ 11 tuổi hoàn thành chương trình. Phổ cập giáo dục THCS đạt mức độ 2, gần 90% thanh thiếu niên trong độ tuổi 15 - 18 đã tốt nghiệp THCS.

Công tác xóa mù chữ tiếp tục được duy trì và nâng cao chất lượng. Tỷ lệ biết chữ trong nhóm tuổi 15 - 35 đạt trên 94% ở mức độ 1 và trên 99% ở mức độ 2; nhóm tuổi 15 - 60 đạt gần 98% ở mức độ 2. Người khuyết tật trong độ tuổi học tập đều được tạo điều kiện tiếp cận giáo dục. Nhiều học viên như chị Thào Thị Chu, anh Vàng A Chở hiện nay đã hoàn thành chương trình xóa mù chữ cơ bản, tiếp tục tham gia các lớp nâng cao, trở thành nguồn cảm hứng cho các học viên khác.

Tuy nhiên, Mường Lý vẫn đối mặt với không ít khó khăn. Cơ sở vật chất ở cả ba cấp học chưa đồng bộ, nhiều phòng chức năng và trang thiết bị dạy học mới đáp ứng yêu cầu tối thiểu. Đội ngũ giáo viên ở một số cấp học còn thiếu, cán bộ làm công tác PCGD-XMC phần lớn kiêm nhiệm nhiều nhiệm vụ. Việc duy trì lớp học ban đêm còn đòi hỏi nỗ lực lớn từ cả chính quyền, thầy cô và các đoàn thể.