Giáo dục pháp luật về an toàn mạng: Xây 'hàng rào số' cho học sinh

Một cuộc khảo sát nhỏ trong buổi sinh hoạt pháp luật tại Trường THCS Quang Trung (Đống Đa, Hà Nội) cho thấy, trung bình mỗi học sinh tham gia 5 - 6 nền tảng mạng xã hội, trong đó có những nền tảng sở hữu 2 - 3 tài khoản.

Rõ ràng, mạng xã hội đã trở thành một phần tất yếu trong đời sống học sinh, song cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro: từ bạo lực mạng, lộ thông tin cá nhân đến bị tác động tiêu cực bởi nội dung độc hại.

Thế giới song song của học sinh thời 4.0

Với sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ số, Internet đang trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống học tập và giải trí của học sinh. Theo cơ quan hữu trách, có tới 87% trẻ em Việt Nam trong độ tuổi 12 - 17 truy cập

Internet hằng ngày, trong đó hơn một nửa dành trên 3 giờ mỗi ngày cho các hoạt động trực tuyến. Cùng với cơ hội học tập và khám phá, thế giới mạng cũng mở ra những thách thức tiềm ẩn: Từ lừa đảo, bắt nạt trực tuyến đến xâm hại dữ liệu cá nhân.

Đáng chú ý, thống kê của UNICEF cho thấy, chỉ 36% trẻ em Việt Nam được dạy kỹ năng an toàn mạng, trong khi hơn 64% cho biết nguồn thông tin về an toàn mạng của các em chủ yếu đến từ Facebook hoặc YouTube, chứ không phải từ gia đình hay nhà trường. Khoảng trống này phản ánh thực tế đáng lo: Thế hệ trẻ đang trưởng thành trong môi trường số nhưng chưa đủ hành trang để tự bảo vệ mình.

Ông Trần Quốc Hải, Hiệu trưởng Trường THCS Quang Trung, chia sẻ: “Chúng tôi xác định việc giáo dục học sinh về kỹ năng an toàn trong không gian mạng không chỉ là trách nhiệm của nhà trường mà là yêu cầu cấp thiết của thời đại. Học sinh ngày nay không chỉ học trên sách vở, mà học từ Internet - nơi chứa cả tri thức và cạm bẫy. Vì thế, bên cạnh kiến thức, các em cần được dạy cách nhận biết, sàng lọc và phản ứng an toàn trước những nội dung tiêu cực”.

Từ nhận thức đó, nhà trường đã phối hợp với Ủy ban nhân dân, Công an phường Đống Đa tổ chức nhiều hoạt động tuyên truyền, diễn đàn “An toàn trong không gian mạng”. “Chúng tôi hi vọng học sinh không chỉ hiểu pháp luật mà còn học được kỹ năng bảo vệ bản thân trước các nguy cơ ẩn danh trên mạng xã hội”, Hiệu trưởng Trường THCS Quang Trung nói.

Từ mạng ảo đến nguy cơ thật

Sự phát triển của Internet kéo theo các loại hình tội phạm mạng ngày càng tinh vi và nhắm tới nhóm người dùng trẻ tuổi. Theo Bộ Công an, năm 2024 ghi nhận hơn 13.000 vụ việc liên quan đến lừa đảo, chiếm đoạt tài sản qua mạng, trong đó không ít nạn nhân là học sinh, sinh viên.

Đại úy Nguyễn Việt Hà, Chủ tịch Chi hội Phụ nữ Công an phường Đống Đa, cho biết: “Các em học sinh rất dễ bị ảnh hưởng bởi luồng thông tin tiêu cực hoặc bị dụ dỗ tham gia hành vi vi phạm pháp luật mà không ý thức được hậu quả. Đáng lo hơn, tội phạm mạng thường giả dạng người quen, thầy cô, thậm chí mạo danh cơ quan nhà nước để lừa đảo hoặc khai thác thông tin cá nhân. Trong khi đó, phản ứng tự vệ của các em còn rất yếu”.

Thực tế, không chỉ là lừa đảo tài chính, theo khảo sát, có tới 48% thanh thiếu niên Việt Nam từng là nạn nhân của bắt nạt trực tuyến, 13% trẻ em bị tiếp xúc với nội dung khiêu dâm không mong muốn. Những tổn thương tâm lý này có thể kéo dài, ảnh hưởng nghiêm trọng đến học tập, nhân cách và khả năng hòa nhập xã hội của các em.

Theo PGS.TS Trần Thành Nam, Chủ nhiệm Khoa các Khoa học Giáo dục, Trường Đại học Giáo dục, ĐHQGHN, vấn đề an toàn mạng không thể tách rời khỏi giáo dục pháp luật trong học đường: “Trẻ em không thể bị cấm tiếp cận Internet, nhưng cần được trang bị kỹ năng để tự bảo vệ mình trong môi trường số. Mỗi trường học cần coi giáo dục công dân số là nhiệm vụ xuyên suốt, giúp học sinh nhận diện rủi ro, ứng xử văn minh và có trách nhiệm khi tham gia không gian mạng”.

Đại úy Nguyễn Việt Hà cũng nhấn mạnh: “Giáo dục một đứa trẻ không thể thiếu sự phối hợp giữa gia đình, nhà trường và xã hội. Với những em từng bị ảnh hưởng tiêu cực, chúng ta không nên chỉ răn đe mà cần hỗ trợ tâm lý, giúp các em thay đổi tích cực. Các em như tờ giấy trắng, có thể hôm nay mắc lỗi, nhưng ngày mai vẫn có thể trở thành công dân tốt”.

An toàn mạng bắt đầu từ giáo dục học đường

Trong bối cảnh đó, việc giáo dục pháp luật và kỹ năng an toàn số trở thành yêu cầu cấp thiết của trường học hiện đại. Không chỉ dừng ở khẩu hiệu, nhiều trường đã chủ động lồng ghép kiến thức pháp luật, kỹ năng sử dụng mạng an toàn vào tiết sinh hoạt, hoạt động trải nghiệm hoặc chuyên đề ngoại khóa, chủ động xây dựng “lá chắn số” cho học sinh.

Cùng với Trường THCS Quang Trung, học sinh Trường THCS Dịch Vọng Hậu và nhiều trường học khác trên địa bàn Hà Nội đã được tham gia các sân chơi học thuật và nghệ thuật hấp dẫn như: Cuộc thi “AI và An toàn số; cuộc thi “Pháp luật số - Sáng tạo bằng AI”; cuộc thi vẽ tranh và sáng tác slogan chủ đề Pháp luật số... với mục tiêu bồi dưỡng hiểu biết pháp luật, hình thành lối sống văn minh và khơi dậy tư duy sáng tạo công nghệ.

Cùng với đó, những hoạt động được triển khai từ địa phương xuống các trường học, như Lễ hưởng ứng Ngày Pháp luật Việt Nam, các diễn đàn, hội thảo dành cho giáo viên về việc giáo dục pháp luật cho học sinh cũng trở thành những bài học nhỏ, cùng cộng hưởng để dần trở thành tiềm thức, nhận thức đúng đắn trong việc tuân thủ pháp luật, có ý thức hơn khi là những “công dân số”.

Em Trần Thị Ngọc Ánh, học sinh lớp 9G1, Trường THCS Quang Trung đại diện phát biểu trong lễ hưởng ứng Ngày Pháp luật Việt Nam, bày tỏ: “Chúng em hiểu rằng tuân thủ pháp luật không chỉ là nghĩa vụ mà còn là nền tảng của nếp sống văn minh. Chúng em hứa nói không với hành vi vi phạm pháp luật, tệ nạn xã hội và bạo lực học đường, tích cực xây dựng môi trường học đường an toàn, thân thiện và giúp đỡ nhau cùng tiến bộ”.

Từ những cam kết ấy, tinh thần “sống và làm việc theo Hiến pháp và pháp luật” đang dần lan tỏa trong giới trẻ. Song, để “lá chắn số” thực sự bền vững, cần có chiến lược giáo dục kỹ năng số từ sớm, như việc đưa nội dung an toàn Internet vào chương trình chính khóa, đào tạo giáo viên phụ trách kỹ năng mạng, và thiết lập đường dây nóng hỗ trợ học sinh khi gặp rủi ro trực tuyến.

Việt Nam hướng tới mục tiêu đến năm 2030, 100% học sinh phổ thông được trang bị kỹ năng an toàn, an ninh mạng cơ bản. Đây không chỉ là mục tiêu của ngành Giáo dục, mà còn là trách nhiệm chung của toàn xã hội, để mỗi học sinh khi bước vào thế giới số đều có “áo giáp tri thức” bảo vệ mình trước những cạm bẫy vô hình.