Hoàn thiện khung pháp lý niêm yết – Tạo môi trường đầu tư công bằng, minh bạch

Hội nghị Niêm yết chứng khoán – Bổ sung quy định mới tạo môi trường đầu tư công bằng, minh bạch được xem là bước đi chiến lược trong giai đoạn hậu nâng hạng. Hội nghị do Trung tâm Nghiên cứu khoa học và Đào tạo chứng khoán (SRTC) tổ chức, cùng với sự phối hợp của Ban Phát triển Thị trường Chứng khoán, Ban Pháp chế – Đối ngoại, Văn phòng UBCKNN và Sở Giao dịch Chứng khoán Việt Nam (VNX).

Nâng chuẩn pháp lý – Đón cơ hội từ bước tiến nâng hạng

Khi Việt Nam được FTSE Russell công bố nâng hạng lên nhóm Thị trường mới nổi thứ cấp (Secondary Emerging Market), dự kiến có hiệu lực từ tháng 9/2026, TTCK Việt Nam đã bước sang một giai đoạn mới – nơi “nâng hạng” không chỉ là danh hiệu, mà là phép thử năng lực thể chế. Trong bối cảnh đó, việc hoàn thiện các quy định về niêm yết chứng khoán trở thành yêu cầu tất yếu, nhằm kiến tạo môi trường đầu tư minh bạch, kỷ luật và công bằng, đồng thời đáp ứng kỳ vọng của dòng vốn toàn cầu.

Phát biểu tại Hội nghị, ông Trịnh Văn Điển, Phó Giám đốc SRTC nhấn mạnh: khung pháp lý về niêm yết cần được chuẩn hóa đồng bộ với tiêu chí quốc tế, đặc biệt là yêu cầu của FTSE Russell và MSCI về công bố thông tin, quyền tiếp cận bình đẳng và bảo vệ nhà đầu tư. Việc nâng hạng chỉ là bước khởi đầu; để giữ vững vị thế đó, Việt Nam cần một thể chế vận hành hiệu quả, trong đó niêm yết không chỉ là đích đến của doanh nghiệp mà là cam kết dài hạn với thị trường.

Thời gian qua, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (UBCKNN) đã triển khai đồng bộ các giải pháp: đơn giản hóa thủ tục hành chính, mở rộng quyền tiếp cận của nhà đầu tư nước ngoài và tăng tính dự báo trong giám sát thông tin. Nghị định 245/2025/NĐ-CP, ban hành ngày 11/9/2025, được xem là nền tảng pháp lý mới cho hoạt động niêm yết và quản trị hàng hóa chứng khoán, đồng thời là trụ cột trong chiến lược nâng chuẩn thể chế hậu nâng hạng.

Nghị định 245/2025 – Bước tiến mới trong quản trị niêm yết

Theo chia sẻ từ đại diện Ban Phát triển thị trường chứng khoán – UBCKNN, Nghị định 245/2025/NĐ-CP không chỉ sửa đổi Nghị định 155/2020/NĐ-CP về mặt kỹ thuật, mà thể hiện một bước tiến trong tư duy quản lý: từ “chấp thuận” sang “chuẩn hóa”, từ “xử lý hậu kiểm” sang “định hướng tiền kiểm”.

Một loạt quy định mới được đưa vào nhằm nâng chuẩn minh bạch và kỷ luật doanh nghiệp niêm yết: (i) Doanh nghiệp niêm yết phải có vốn điều lệ tối thiểu 30 tỷ đồng, cơ cấu cổ đông phân tán, kết quả kinh doanh có lãi và cam kết nắm giữ cổ phiếu của ban lãnh đạo trong 6–12 tháng sau khi lên sàn; (ii) Doanh nghiệp không đưa cổ phiếu vào giao dịch trong 30 ngày kể từ khi được Sở Giao dịch Chứng khoán (SGDCK) chấp thuận sẽ bị hủy niêm yết bắt buộc – một cơ chế thể hiện rõ nguyên tắc kỷ luật thị trường là điều kiện tiên quyết của minh bạch; (iii) Hồ sơ niêm yết được chuẩn hóa bằng các mẫu biểu mới (28, 29A–29B); SGDCK phải phản hồi trong 7 ngày, doanh nghiệp hoàn thiện hồ sơ trong 60 ngày, và kết quả thẩm định công bố trong 30 ngày – một khung thời gian “cứng” đảm bảo tính dự báo, tránh tình trạng kéo dài thủ tục.

Đáng chú ý, Nghị định 245 cho phép nộp đồng thời hồ sơ chào bán cổ phiếu ra công chúng và hồ sơ đăng ký niêm yết. Đây là bước cải cách mạnh mẽ, rút ngắn chu kỳ IPO – niêm yết, đồng thời tăng tính liên thông giữa phát hành và giao dịch. Tư duy mới này vừa tạo thuận lợi cho doanh nghiệp, vừa buộc họ tăng tính chủ động và trung thực trong công bố thông tin, thay vì coi niêm yết là “đích đến một chiều”.

Đối với tổ chức nước ngoài niêm yết tại Việt Nam và tổ chức Việt Nam niêm yết ở nước ngoài, Nghị định 245/2025/NĐ-CP cũng đưa ra cơ chế pháp lý đối ứng, đảm bảo nguyên tắc “có đi có lại” trong hội nhập. Điều này giúp Việt Nam dần định hình hình ảnh một thị trường vốn mở, song hành cùng chuẩn mực toàn cầu.

Dự thảo Quy chế niêm yết – Chuẩn hóa vận hành, củng cố minh bạch thị trường

Song hành với Nghị định 245/2025/NĐ-CP là Dự thảo Quy chế niêm yết và giao dịch chứng khoán niêm yết do VNX xây dựng – được xem như “cánh tay thực thi” của khung thể chế mới. Dự thảo được thiết kế trên bốn nhóm nội dung lớn, phản ánh đầy đủ triết lý quản trị thị trường: minh bạch – công bằng – dự báo – kỷ luật.

Thứ nhất, liên thông IPO – niêm yết: Doanh nghiệp được phép nộp song song hồ sơ chào bán cổ phiếu và hồ sơ đăng ký niêm yết, giảm đáng kể thời gian chuẩn bị. Hồ sơ được thống nhất qua mẫu 28 và 29A, kèm các biểu mẫu bổ sung về công bố thông tin và quyết nghị của đại hội cổ đông. Cách tiếp cận này giúp rút ngắn độ trễ hành chính nhưng tăng trách nhiệm pháp lý, biến niêm yết thành “vòng kiểm tra thực chất” về tính minh bạch trước khi chứng khoán được giao dịch.

Thứ hai, niêm yết và thay đổi niêm yết trái phiếu – chứng quyền có bảo đảm: Dự thảo quy định cụ thể về thời hạn 30 ngày kể từ khi kết thúc phát hành để đăng ký niêm yết, và SGDCK phải trả lời trong 5–7 ngày làm việc. Hồ sơ được chuẩn hóa theo mẫu 28/28A, 29C–29Đ, bao gồm cả sổ đăng ký người sở hữu cập nhật trong vòng 1 tháng. Các tiêu chí này nhằm chuẩn hóa dữ liệu phát hành, bảo đảm tính toàn vẹn thông tin và nâng cao chất lượng của thị trường trái phiếu niêm yết.

Thứ ba, hệ thống cảnh báo và kiểm soát giao dịch: Đây là nội dung trọng tâm phản ánh tư duy “phòng bệnh hơn chữa bệnh. VNX thiết lập bộ tiêu chí cảnh báo – kiểm soát – hạn chế – tạm ngừng – đình chỉ giao dịch, dựa trên báo cáo tài chính hợp nhất, ý kiến kiểm toán và mức độ tuân thủ công bố thông tin của doanh nghiệp. Cơ chế này giúp sàng lọc hàng hóa niêm yết, phát hiện sớm rủi ro và tăng cường tính kỷ luật thị trường.

Theo đó, các cổ phiếu nằm trong diện kiểm soát hoặc hạn chế giao dịch sẽ không đủ điều kiện ký quỹ (margin) – một biện pháp quan trọng nhằm bảo vệ nhà đầu tư, giảm rủi ro hệ thống và củng cố niềm tin vào tính minh bạch của thị trường. Cơ chế cảnh báo này không chỉ để xử lý vi phạm mà còn giúp sàng lọc chất lượng doanh nghiệp, hướng thị trường đến một “hệ miễn dịch thể chế” – tự điều chỉnh, tự minh bạch và tự ổn định.

Thứ tư, cơ chế công bố thông tin và hậu kiểm: Dự thảo yêu cầu doanh nghiệp công bố định kỳ và đột xuất trên hệ thống điện tử chuẩn hóa, đồng thời SGDCK có trách nhiệm phản hồi và cập nhật trạng thái niêm yết theo thời gian thực. Điều này thể hiện nỗ lực chuyển đổi từ mô hình giám sát thụ động sang giám sát chủ động, ứng dụng công nghệ dữ liệu lớn trong quản trị thị trường.

Với 4 nhóm điều chỉnh, Dự thảo Quy chế niêm yết tạo ra khung vận hành minh bạch, dự báo và kỷ luật hơn, đảm bảo “luật chơi” của thị trường chứng khoán Việt Nam tiến gần chuẩn mực của các thị trường mới nổi bền vững.

Hướng tới hàng hóa chất lượng cao – Nền tảng phát triển bền vững

Việc đồng bộ hóa Nghị định 245/2025/NĐ-CP và Dự thảo Quy chế niêm yết không chỉ hoàn thiện hành lang pháp lý mà còn định hình một văn hóa niêm yết mới – nơi doanh nghiệp được đánh giá không chỉ bằng quy mô vốn, mà bằng chất lượng quản trị và tính trung thực thông tin.

“Những quy định mới này sẽ góp phần thiết thực vào việc xây dựng một môi trường đầu tư công bằng, minh bạch và hiệu quả – nền tảng cho sự phát triển bền vững của thị trường chứng khoán Việt Nam”, đại diện SRTC nhấn mạnh.

Theo giới chuyên môn, khung pháp lý mới sẽ giúp doanh nghiệp tiếp cận vốn minh bạch hơn, chi phí thấp hơn, đồng thời tăng khả năng giám sát và xử lý rủi ro của cơ quan quản lý. Khi niêm yết trở thành cam kết dài hạn thay vì mục tiêu ngắn hạn, hàng hóa trên thị trường sẽ tự nâng cấp về chất lượng, giúp TTCK Việt Nam tiến lên thứ hạng cao hơn trong tương lai.