Thúc đẩy xuất khẩu nông sản chính ngạch vùng Đồng bằng sông Cửu Long

Xuất khẩu nông sản thiếu tính bền vững, gặp nhiều rủi ro

Đồng bằng sông Cửu Long được xác định là vùng trọng điểm nông nghiệp của cả nước và có thể được xem là “vựa lúa” của Việt Nam. Vấn đề này vừa là trách nhiệm nhưng đồng thời cũng phản ánh tiềm năng, lợi thế của vùng trong sản xuất nông nghiệp. Lĩnh vực nông nghiệp khu vực Đồng bằng sông Cửu Long trong thời gian qua đóng góp khoảng 32% GDP toàn ngành nông nghiệp, góp phần ổn định an ninh lương thực quốc gia và đóng góp tích cực vào kim ngạch xuất khẩu cả nước.

Mặc dù chỉ chiếm khoảng 7% tổng kim ngạch xuất khẩu cả nước nhưng Đồng bằng sông Cửu Long là vùng đóng góp nhiều nhất vào thặng dư thương mại của Việt Nam, năm 2020 chiếm 47,4% thặng dư thương mại cả nước; Năm 2021, xuất siêu khoảng 8 tỷ USD, trong khi cả nước xuất siêu khoảng 4 tỷ USD.

Tuy vậy, sự phát triển bền vững khu vực Đồng bằng sông Cửu Long chưa thật sự bền chặt. Tăng trưởng kinh tế vùng đang chậm lại; Tỷ trọng xuất khẩu có xu hướng giảm; Hạ tầng giao thông vận tải chậm phát triển; Thiếu các trung tâm logistics lớn; Vấn đề biến đổi khí hậu, xâm nhập mặn… tác động ngày càng nặng nề đến người dân.

Song song đó, thị trường hàng nông sản Việt Nam nói chung và Đồng bằng sông Cửu Long nói riêng chủ yếu xuất khẩu. Ngoài một số chủng loại nông sản qua chế biến, đa số vẫn xuất khẩu dạng tươi. Nhiều nông sản trái cây như thanh long, mít, sầu riêng... phụ thuộc rất lớn vào xuất khẩu tiểu ngạch do thủ tục dễ dàng, thuế suất thấp, không cần hóa đơn, chứng từ hay hợp đồng ngoại thương, chi phí vận chuyển thường cũng thấp hơn so với xuất khẩu chính ngạch.

Tuy nhiên, với hình thức xuất khẩu này, nông sản Việt Nam không những chịu nhiều rủi ro do khả năng bị ùn ứ, ách tắc tại các cửa khẩu mỗi khi đối tác ngừng thu mua hoặc thay đổi quy chuẩn nhập khẩu, mà còn dễ bị chèn ép giá trong quá trình giao dịch, ảnh hưởng đến hiệu quả kinh tế và thu nhập của bà con nông dân. Đồng thời, với việc kinh tế ngày càng phát triển, đời sống của người dân các nước ngày càng được nâng cao thì yêu cầu đối với các sản phẩm nông nghiệp cũng ngày một khắt khe.

Theo đó, các thị trường xuất khẩu truyền thống của Việt Nam cũng bắt đầu tăng cường kiểm soát chất lượng các mặt hàng nông sản nhập khẩu, quy định về tiêu chuẩn bao bì, đóng gói, truy xuất nguồn gốc, an toàn vệ sinh thực phẩm…

Tất cả những ràng buộc, khó khăn này tuy vừa là thách thức nhưng cũng là cơ hội, tạo động lực để thúc đẩy ngành nông nghiệp vùng Đồng bằng sông Cửu Long có bước chuyển mạnh mẽ, thực chất, hướng đến một nền nông nghiệp hiệu quả, bền vững, góp phần tạo điều kiện để bà con nông dân vùng Đồng bằng sông Cửu Long nâng cao thu nhập, trở nên khá giả trên chính mảnh đất đã gắn bó với họ bao đời nay.

Cần thúc đẩy xuất khẩu nông sản chính ngạch

Để giải quyết bài toán đặt ra nêu trên, việc thúc đẩy xuất khẩu nông sản chính ngạch là một trong những giải pháp khả thi, vừa góp phần ổn định thị trường đầu ra cho nông sản, vừa có thể tạo điều kiện để chuỗi giá trị hàng nông sản vùng Đồng bằng sông Cửu Long phát triển theo hướng bền vững.

Muốn đạt mục tiêu này, trước hết cần tạo được sự chuyển biến mạnh mẽ trong suy nghĩ và hành động của những tổ chức, cá nhân tham gia vào quá trình sản xuất nông nghiệp, thay đổi cách nghĩ từ sản xuất nông nghiệp sang kinh tế nông nghiệp gắn với nhu cầu thị trường.

Bên cạnh đó, chúng ta cần quan tâm phát triển công nghiệp sản xuất giống cây trồng và vật nuôi có năng suất, chất lượng cao, chống chịu được dịch bệnh, thích ứng với biến đổi khí hậu; Đồng thời hướng đến tạo đột phá về giống cây trồng, vật nuôi; Chú trọng quy hoạch vùng trồng phù hợp với điều kiện thổ nhưỡng, hình thành và phát triển các vùng nguyên liệu tập trung, quy mô lớn, nâng cao tỷ lệ cơ giới hóa trong sản xuất nông nghiệp; Đẩy nhanh tiến độ cấp mã số vùng trồng; Áp dụng quy trình sản xuất an toàn theo tiêu chuẩn VietGAP, GlobalGAP, đảm bảo sản phẩm đồng nhất, kiểm soát tốt chất lượng, truy xuất được nguồn gốc.

Quá trình thúc đẩy xuất khẩu nông nghiệp cần phải nâng cao năng lực sơ chế, chế biến, bảo quản nông sản; Thu hút doanh nghiệp tham gia vào hoạt động sản xuất nông nghiệp, đầu tư kho lạnh, đầu tư nhà máy chế biến để đa dạng hóa sản phẩm, vừa nâng cao giá trị gia tăng của sản phẩm nông nghiệp.

Các địa phương cần quan tâm phát triển hệ thống hạ tầng giao thông; Tăng tốc đầu tư nâng cấp, cải tạo và mở mới các tuyến giao thông theo quy hoạch, hướng đến hình thành mạng lưới giao thông kết nối rộng khắp giữa những vùng trồng với các kênh tiêu thụ như: Chợ đầu mối, kho, cảng, nhà máy chế biến…

Để thúc đẩy xuất khẩu nông sản chính ngạch vùng Đồng bằng sông Cửu Long cần triển khai đồng bộ các khuyến nghị nêu trên. Tuy nhiên, việc doanh nghiệp tham gia vào hoạt động sản xuất nông nghiệp có thể được xem là yếu tố tiên quyết, dẫn dắt nền nông nghiệp vùng nói riêng và cả nước nói chung thay đổi theo hướng chuyên nghiệp và hiệu quả hơn.

Bên cạnh đó, với mục tiêu tối đa hóa lợi nhuận, bản thân doanh nghiệp sẽ phải chủ động tìm kiếm, phát triển các vùng nguyên liệu đạt chuẩn, chủ động nghiên cứu thị trường, cập nhật các tiêu chuẩn, quy định của đối tác để phục vụ cho hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp. Kết quả của quá trình trên tự thân sẽ thúc đẩy xuất khẩu nông sản chính ngạch, từ đó góp phần ổn định thị trường đầu ra cho nông sản, tạo điều kiện để chuỗi giá trị hàng hóa nông sản vùng Đồng bằng sông Cửu Long phát triển bền vững.