Đẩy nhanh xe điện hóa, giải pháp trước ô nhiễm không khí

Đương đầu với ô nhiễm không khí

Báo cáo Ngân sách Carbon Toàn cầu - được công bố trong Hội nghị thượng đỉnh về khí hậu COP29 của Liên Hợp Quốc tại Azerbaijan - cho biết lượng khí thải CO2 toàn cầu đạt tổng cộng 41,6 tỉ tấn năm 2024. Phần lớn lượng khí thải này đến từ việc đốt than, dầu và khí đốt. Báo cáo cho biết, lượng khí thải từ việc đốt than, dầu và khí đốt đạt tổng cộng 37,4 tỉ tấn năm 2024.

Tổng Thư ký Liên Hợp Quốc Antonio Guterres nhấn mạnh rằng, biến đổi khí hậu không còn là vấn đề của tương lai mà là cuộc khủng hoảng hiện tại, cần phải hành động ngay lập tức để giảm thiểu hậu quả.

Tại Việt Nam, người dân đang đối mặt với nạn ô nhiễm không khí, với những ảnh hưởng trước mắt và lâu dài cho sức khỏe. Vào ngày 10.3, các tỉnh miền Bắc ghi nhận mức độ ô nhiễm không khí nghiêm trọng. Từ đầu tháng 1.2025 đến nay, Hà Nội liên tiếp được xếp hạng là thành phố ô nhiễm nhất thế giới, với mức PM2.5 đạt 266 microgam/m³, cao hơn nhiều so với khuyến nghị của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO). Nguyên nhân chính được cho là do giao thông, hoạt động công nghiệp và việc đốt rác.

Giảm phát thải carbon đang rất cấp bách

PGS.TS Hồ Quốc Bằng, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Ô nhiễm không khí và Biến đổi khí hậu, Viện Môi trường và Tài nguyên cho biết, thông qua các nghiên cứu về ô nhiễm môi trường tại Hà Nội và TP Hồ Chí Minh, nhóm nghiên cứu thấy có 3 nguồn gây ra ô nhiễm chính gồm: Từ giao thông; cơ sở sản xuất công nghiệp; nguồn điện. Trong đó, giao thông chủ yếu phát thải các chất ô nhiễm như NO2, CO (97,8%), SO2 (37,7%), NMVOC (42,9%), CH4, nhất là bụi mịn PM2.5 (18%).

Ông Bằng cho rằng, một trong những giải pháp mạnh để giải quyết vấn đề gây ra ô nhiễm môi trường ở thế giới là áp dụng thuế khí thải hay thuế ô nhiễm. Tuy nhiên, hiện Việt Nam chưa đánh thuế này.

"Trong thời gian tới, nếu muốn có cơ chế bảo vệ mọi người khỏi ô nhiễm không khí thì chúng ta cần có biện pháp mạnh hơn về đánh thuế và các biện pháp bảo vệ sức khỏe khác. Hiện tại, Việt Nam đang nghiên cứu để triển khai yêu cầu này. Bên cạnh đó, dần dần thay thế dầu nhiên liệu nặng bằng nhiên liệu mới nhẹ hơn", ông Bằng chia sẻ.

Chuyển đổi sang phương tiện giao thông điện là một trong nhiều giải pháp được giới chuyên gia kỳ vọng. Điều này cũng đã được thể hiện rõ trong Quyết định số 876/QĐ-TTg ngày 22.7.2022 của Thủ tướng Chính phủ “từ năm 2025 100% xe buýt thay thế, đầu tư mới sử dụng điện, năng lượng xanh”. Từ năm 2030, tỉ lệ phương tiện sử dụng điện, năng lượng xanh đạt tối thiểu 50%; 100% xe taxi thay thế, đầu tư mới sử dụng điện, năng lượng xanh.

Theo lộ trình chuyển đổi năng lượng xanh tại Quyết định số 876/QĐ-TTg, từ năm 2025, 100% xe buýt thay thế, đầu tư mới sử dụng điện, năng lượng xanh. Mục tiêu tổng quát của Chiến lược là phát triển hệ thống giao thông vận tải xanh hướng tới mục tiêu phát thải ròng khí nhà kính về “0” vào năm 2050.

Mục tiêu cụ thể giai đoạn đến năm 2030, nâng cao hiệu quả sử dụng năng lượng, đẩy mạnh chuyển đổi sử dụng điện, năng lượng xanh đối với các lĩnh vực thuộc ngành giao thông vận tải đã sẵn sàng về mặt công nghệ, thể chế, nguồn lực nhằm thực hiện mức cam kết trong Đóng góp do quốc gia tự quyết định (NDC) và mục tiêu giảm phát thải khí mê-tan của Việt Nam.

Giai đoạn đến năm 2050, phát triển hợp lý các phương thức vận tải, thực hiện mạnh mẽ việc chuyển đổi toàn bộ phương tiện, trang thiết bị, hạ tầng giao thông vận tải sang sử dụng điện, năng lượng xanh, hướng đến phát thải ròng khí nhà kính về “0” vào năm 2050.

Giáo sư Daniel Kammen, Đại học California, Berkeley (Hoa Kỳ) - đánh giá cao vai trò của xe điện trong việc giảm lượng khí CO2 và các khí nhà kính khác. Ông cho rằng, các quốc gia cần đẩy nhanh hơn nữa việc sản xuất xe điện, cũng như tạo các hành lang pháp lý cho xe điện phát triển, đơn cử như chính sách cho việc xây dựng trạm sạc và tăng cơ hội tiếp cận xe điện cho người có thu nhập không cao. Điều này không chỉ bảo vệ cho tương lai của khí hậu mà còn đảm bảo cho bình đẳng xã hội.

Tình trạng ô nhiễm không khí tại Việt Nam đòi hỏi sự quan tâm và hành động kịp thời từ cả Chính phủ và người dân để bảo vệ sức khỏe cộng đồng và môi trường sống. Việc đầu tư cho các nghiên cứu cơ bản để tìm ra nguyên nhân và cơ chế gây ô nhiễm làm cơ sở để xây dựng chính sách (ví dụ: Nghiên cứu về hóa học khí quyển chỉ ra rằng việc giảm lượng SO2 trong khí quyển sẽ làm giảm sự hình thành PM2.5).

Bên cạnh đó, cần thiết lập các vùng phát thải thấp (low emission zones) tại các đô thị lớn như Thành phố Hồ Chí Minh và Hà Nội, kết hợp với các hệ thống quan trắc chất lượng không khí tự động.

Các chuyên gia đề xuất bổ sung các quy định về kiểm tra khí thải định kỳ cho xe gắn máy và xe hơi để giảm thiểu tác động của giao thông đến chất lượng không khí; đầu tư vào hạ tầng sạc công cộng và các chính sách hỗ trợ tài chính thúc đẩy người dân chuyển đổi sử dụng xe điện.

Việc nâng cao nhận thức cộng đồng bằng cách tuyên truyền và giáo dục người dân về tác hại của ô nhiễm không khí và các biện pháp giảm thiểu, như hạn chế đốt rác và sử dụng phương tiện công cộng... cũng sẽ góp phần không nhỏ vào thành công trong "cuộc chiến với ô nhiễm".