Tiếp cận đa chiều để xóa mù chữ bền vững

Giải pháp căn cốt

Công tác xóa mù chữ (XMC) luôn được xác định là giải pháp nền tảng nhằm nâng cao chất lượng cuộc sống và phát triển nguồn nhân lực vùng đồng bào dân tộc thiểu số (DTTS) và miền núi. Điểm khác biệt so với các giai đoạn trước là trong kế hoạch đầu tư công trung hạn giai đoạn 2026-2030, Bộ GD&ĐT đã chuyển trọng tâm từ việc “duy trì và nâng cao hiệu quả” sang triển khai một bộ giải pháp đa chiều, gắn kết chặt chẽ giữa chính sách vĩ mô và các giải pháp vi mô tại địa phương.

Trọng tâm trước hết nằm ở việc xây dựng tài liệu dạy học phù hợp. Tài liệu không chỉ dừng lại ở việc dạy đọc, dạy viết mà phải tích hợp kiến thức thực tiễn, gắn liền với đời sống của đồng bào DTTS. Với sự đa dạng ngôn ngữ, trình độ xuất phát điểm khác nhau và điều kiện sinh hoạt hạn chế, Bộ GD&ĐT đặt yêu cầu tài liệu xóa mù chữ phải linh hoạt, có thể số hóa để học qua thiết bị công nghệ, đồng thời vẫn đảm bảo in ấn và cấp phát miễn phí. Nội dung tài liệu cần lồng ghép kiến thức pháp luật cơ bản, y tế, kỹ thuật sản xuất để người học có thể áp dụng ngay vào lao động và đời sống, qua đó chống tái mù chữ chức năng.

Song song, chính sách hỗ trợ người học được coi là đòn bẩy kinh tế - xã hội quan trọng. Với đồng bào vùng khó, việc dành thời gian đi học đồng nghĩa mất thu nhập, nhất là với phụ nữ và lao động chính trong gia đình. Vì vậy, ngoài việc hỗ trợ sách vở, văn phòng phẩm, cần có những cơ chế khuyến khích phù hợp, giúp người học giảm bớt gánh nặng kinh tế, ưu tiên thời gian cho việc học tập. Các chính sách phải đảm bảo tính công bằng, đúng đối tượng, phát huy hiệu quả thực sự.

Một số địa phương đã thí điểm việc hỗ trợ gạo, nhu yếu phẩm hoặc hỗ trợ chi phí đi lại cho học viên tham gia lớp xóa mù chữ. Những hình thức này đã cho thấy hiệu quả rõ rệt trong việc duy trì sĩ số. Bộ GD&ĐT cũng nhấn mạnh, trong giai đoạn mới, các chính sách hỗ trợ cần linh hoạt hơn, kết hợp nhiều hình thức để phù hợp đặc thù từng vùng. Đây là giải pháp vừa có ý nghĩa nhân văn, vừa bảo đảm hiệu quả đầu tư, góp phần duy trì sự bền vững của công tác xóa mù chữ.

Chìa khóa năng lực

Chất lượng công tác xóa mù chữ phụ thuộc trực tiếp vào năng lực của đội ngũ giảng dạy. Khác với giáo viên phổ thông, người dạy lớp xóa mù chữ phải đối diện với nhiều thách thức như: Học viên lớn tuổi, trình độ không đồng đều, nhiều người e ngại khi quay lại lớp học.

Vì vậy, Bộ GD&ĐT xác định bồi dưỡng đội ngũ là nhiệm vụ trọng tâm. Các lớp tập huấn sẽ không chỉ trang bị kiến thức chuyên môn, mà còn hướng dẫn kỹ năng sư phạm cho người lớn, phương pháp lồng ghép yếu tố văn hóa bản địa, và kỹ năng tạo động lực để học viên kiên trì theo học.

Năng lực của đội ngũ cần gắn liền với Chương trình giáo dục phổ thông 2018 để bảo đảm tính liên thông. Khi học viên sau xóa mù chữ có nhu cầu học tiếp GDTX hoặc GDNN, họ sẽ không bị đứt gãy quá trình học tập. Đây chính là hướng đi mới: coi xóa mù chữ không chỉ là dạy chữ, mà là mở cánh cửa cho học tập suốt đời.

Yếu tố cuối cùng, có tính quyết định, là công tác truyền thông. Thực tế nhiều nơi cho thấy, khi người dân hiểu rõ lợi ích của việc biết chữ đối với kinh tế gia đình, chăm sóc sức khỏe, nuôi dạy con cái, họ sẽ chủ động tìm đến lớp học. Truyền thông không chỉ nâng cao nhận thức cộng đồng, mà còn giúp huy động sự tham gia của toàn xã hội.

Bộ GD&ĐT đã mở rộng danh sách đối tượng tham gia công tác xóa mù chữ, từ già làng, trưởng bản, bộ đội biên phòng đến các chức sắc tôn giáo, nhà hảo tâm. Việc huy động lực lượng này tạo ra sức lan tỏa mạnh mẽ, biến xóa mù chữ từ một chương trình quản lý nhà nước thành một phong trào xã hội rộng khắp. Thông qua truyền thông, những điển hình vượt khó học chữ cũng cần được lan tỏa, khích lệ cộng đồng noi theo.

Có thể khẳng định, việc đầu tư đồng bộ vào tài liệu, chính sách hỗ trợ, bồi dưỡng đội ngũ và truyền thông chính là “bốn trụ cột” đảm bảo tính bền vững của xóa mù chữ giai đoạn 2026-2030. Khi các giải pháp này được triển khai đồng bộ, xóa mù chữ sẽ không chỉ đạt mục tiêu phổ cập mà còn trở thành công cụ kiến tạo tri thức, góp phần phát triển bền vững cho cộng đồng vùng DTTS&MN.